Bokkenrijders en hun afstammelingen

Hersseler

226

Dirk Hersseler, vilder in Neerbeek, gefolterd, executie 1773

Nicolaas Hersseler Philip Hersseler Matthijs van de Berg

Dirk (Theodorus) Hersseler is volgens eigen zeggen rond 1732 geboren in Kerpen in het graafschap Arenberg (in de Eifel), een broer van Nicolaas Hersseler* en een oom van Philip Hersseler*. Hij woont na zijn trouwen enige tijd in Schümm bij Gangelt, in de periode rond 1760 in Kleine Meers, Elsloo en vanaf ongeveer 1764 in Neerbeek onder Beek. Hij komt uit een familie van vilders en is zelf (dus) ook vilder. Hij trouwt 26 nov. 1754 in Gangelt Catharina Schuts. Uit dit huwelijk worden zeven kinderen geboren tussen1756 en 1773, waarvan de laatste twee weken na zijn arrestatie. In Heerlen woont zijn broer Nicolaas die begin mei 1773 wordt gearresteerd, en daar noemen andere gevangenen, zoals Matthijs van de Berg* Dirk als medeplichtige. Als 27 mei een verzoek tot arrestatie uitgaat is hij ondergedoken in de baronie Elsloo, maar daar wordt hij 3 juni gearresteerd en uitgeleverd aan het gerecht van Valkenburg. Eerste ondervraging 5 juni en vervolgens confrontatie met degenen die hem beschuldigen. Op 11 en 12 juni is hij scherp verhoord, althans er wordt volgens het verslag alleen met foltering gedreigd, en dan gaat Dirk uitvoerig bekennen en vele personen noemen. Vooral mensen uit Heerlen maar ook uit andere plaatsen, Beek, Kleine Meers, Retersbeek en Geulle en die laatste groep is nogal vaag beschreven. Bij de recollectie op 14 juni bevestigd hij dit alles en vraagt zelf om nog verder ondervraagd te worden op 1 juli. Maar toch krijgt het gerecht door verklaringen van andere gevangenen het vermoeden dat hij zaken verzwijgt en veroordeeld hem tot nader scherp examen. Dat vindt plaats op 26 en 27 juli en dan ontkent Dirk eerst nog aan andere zaken schuldig te zijn, waarna eerst de duimschroeven en dan de beide scheenschroeven worden opgezet. Dan bezwijkt hij, bekent overvallen en verkrachtingen, en beschuldigd ook vele personen uit Beek en ook enkele uit Geulle en Elsloo medeplichtig te zijn. In totaal noemt hij wel honderd bendeleden, die hij soms heel summier omschrijft, zoals "Joannes met de buld op de neus". In deze stortvloed van bekentenissen verklaart hij "pligtigh te sijn aen den dieffstal geperpetreerd bij Campo achter Schimmert in het Nieuw Huys." Hij geeft een gedetailleerd verslag van deze actie en noemt veertien medeplichtigen. Als in dec. 1773 de schepenbank van Nuth, want daaronder valt dat Nieuwe Huys, op onderzoek gaat naar de feiten over deze overval, blijkt deze nooit gebeurd te zijn. Campo en zij Nieuw Huys zijn nooit overvallen, dat is een verhaal dat de ronde deed en kennelijk zonder enige controle door ten miste drie gerechten, Valkenburg, Geulle en Elsloo tot in doodvonnissen toe is vermeld. Alle beschuldigingen en bekentenisen worden Dirk zodanig sterk aangerekend dat de rechtbank oordeelt dat niet volstaan kan worden met en 'gewoon' doodvonnis. Nee, hij moet geradbraakt worden, waarna de twee vingers van de rechterhand die hij opgestoken heeft om de eed aan de duivel te zweren afgehakt en tenslotte moet hij onthoofd, zodat zijn hoofd op een piek te pronk gesteld kan worden. Dirk wordt 23 sept. 1773 terechtgesteld op de Graetheide onder Beek. Catharina Schuts overlijdt 1 jan. 1785 in Beek.

ZIE VERDER:

— Documenten: in Scherp examen Mathijs van den Berg 5 mei 1773
..........In: Scherp examen Matthijs Sengen 25 mei 1773
..........In: Scherp verhoor Herman Heugens 9 juni 1773
..........Lijst scherper examen 11 juni 1773
..........Scherp verhoor 11 juni 1773
..........Scherp verhoor 12 juni 1773
..........Recollectie 14 juni 1773
..........Rol in arrestatiebevel Matthijs Stijnen 4 juli 1773
..........Bericht in krant van die tijd over gevangenschap
..........In: Nader scherp verhoor Nicolaas Herseler 6/7 juli 1773
..........In: Scherp examen Lins Schouteten 16 juli 1773
..........Scherp verhoor 26 juli 1773
..........Beschuldiging van Matthijs Stijnen
..........Beschuldiging van Bastiaan Boosten
..........Scherp verhoor 27 juli 1773
..........Lees over de overval die nooit gepleegd  werd
..........Meer beschuldigingen
..........Recollectie 28 juli 1773
..........Nota juridisch advies
..........Confrontatie met Matthijs Smeets sept 1773
..........In: Scherp verhoor van Geerke Stijnen 21 sept. 1773
..........Lijste van Complicen van de Bende van Dieven bij nagt
..........In: Scherp verhoor van Erke Erkens 'de Hoesaer' 25 jan. 1774
..........Lijst Valkenburg juli 1774
..........Lijst echtparen, Valkenburg 1775
..........Lijst vervolgden, Valkenburg 1775
..........Declaratie advocaat en procureur
..........Opbrengt executoriale verkoop
..........Lijst Valkenburg juli 1776

— LIT. - S.J.P. Sleinada, 'Oorsprong, oorzaeke; bewijs' (1779) p. 46 *
...- J. Russel 'De rooversbenden in de landen van Overmaas' (1877) p. 31 [kopie Sleinada]
...- Ramaekers & Pasing 'Bokkerijders' (1973) p. 47, 114, 122/3, 148 *
..........336/7,  343/5 [samenvatting], 349/50, 352/3, 358, 373, 376, 409, 412, 414, 416
...- A.C. Kengen 'Uit Geul's Verleden' p.334 [betekenis bekentenissen voor Geulle] *
...- Pfeifer & Erkens 'Ze hingen in drie reysen' (1987) p.29/40, 81/84 [vonnis p.32/36] *
...- A.Blok 'De Bokkenrijders' (1991) p. 22, 52/3, 117/8, 120, 127, 131, 133, 140, 150, 172, 205, 208, 213/6, 331/3,
...- M.J.H.A. Schrijnemakers 'De Historiciteit van de Bokkenrijdersbenden' (2004) p. 22, 36
...- F. van Gehuchten 'Bokkenrijders. De schande van Limburg I' (2013) p. 52, 59, 87.
..........'Deel II (2014)' p. 22, 94, 102, 111, 115/7, 125/6, 133, 135, 137/8, 154, 156, 176, 185, 248, 258
...- F. Hovens 'Geulse Bokkenrijders aan de galg' in 'De Maasgouw' (2016) p. 114, 122
–– * Klassieke literatuur over Bokkenrijders online

227

Nicolaes Hersseler, vilder in Heerlerheide, gefolterd, executie 1773

Dirk Hersseler Philip Hersseler Hendrik Kreijten Andries Gorné Thomas Boumans Hendrik Bemelmans Johannes Honnofs

Nicolaas Hersseler (Hersch, Hesseleer) is volgens eigen zeggen rond 1717 geboren in Kerpen in het vorstendom Arenberg, een broer van Dirk Hersseler*. Hij verdient de kost als afdoener of vilder, met het maken van hamen en paardentuig en "meede de kranke peerden te meesteren off te cureeren". Bovendien heeft hij veel land, houdt vee en ook bijen, een welgestelde man. Heeft een tijd bij een zwager in Aken gewoond en is nu al vele jaren gevestigd op de Heerlerheide in de hoofdbank Heerlen. Hij trouwt 31 mei 1746 in Gulik Maria Catharina Ponts, gedoopt in Gulik op 6 maart 1722 als dochter van Petrus Pontzen en Maria Bimmelmans. Uit dit huwelijk worden acht kinderen geboren tussen 1747 en 1765, waaronder Philip Hersseler*. Op grond van verklaringen en beschuldigingen door de gevangenen Hendrik Kreijten* en Andries Gorné* is 1 mei 1773 een arrestatiebevel gegeven voor tien mannen uit Heerlen waaronder Nicolaas. In het verhoor van 3 mei ontkent hij de beschuldigingen, evenals in confrontaties en is vervolgens veroordeeld tot verhoor onder foltering. Tijdens dit pijnlijk verhoor op 4 en 5 mei begint hij na het opzetten van de duimschroeven te bekennen, en als hij dat niet voldoende doet volgens de ondervragers komen daar de linker en rechter scheenschroef bij. Onder die omstandigheden verklaart hij meegedaan te hebben aan een aantal overvallen en noemt vele medeplichtigen. Aanvankelijk noemt hij veel personen die buiten het rechtsgebied van Heerlen, maar gaandeweg beperkt hij zich tot duidelijk omschreven inwoners van die plaats. Hierna wordt hij tijdens scherpe verhoren van anderen beschuldigd meer diefstallen gepleegd te hebben dan hij heeft toegegeven en dat is reden om hem 5 juli tot een nader pijnlijk verhoor te veroordelen. Tijdens dit verhoor op 6 juli geeft hij een aantal zaken toe, maar ontkent andere en dan besluiten de schepenen voor de tortuur te confronteren met Thomas Boumans*, althans deze is gehaald en beschuldigt Nicolaas rechtstreeks van een aantal daden. Daarna "is met verdre ondervraeginge ingevolge vonnis tot scherper examen voortgegaan" en de rest van die dag en de volgende legt de gevangene vele verklaringen af en noemt mededaders, op het laatst ook zijn zoon Philip en broer Dirk. Later in de maand bekent hij dat de beschuldiging tegen Hendrik Bemelmans* en Johannes Honnofs* vals zijn en uit haat gedaan. Het gerecht vraagt juridisch advies aan L.W. van den Heuvel en besluit dan op 1 nov. tot een 'zwaar' vonnis, namelijk dood door radbraken. Nicolaas wordt 10 nov. 1773 terechtgesteld op de Heesberg bij Heerlen.

ZIE VERDER:

— Documenten: Arrestatiebevel 1 mei 1773
..........Criminele rol van Heerlen 1 mei - 1 nov. 1773
..........Verhoor 3 mei 1773
..........Confrontatie met Andries Gorné en Hendrik Kreijten 3 mei 1773
..........Lijst scherper examen 4 mei 1773
..........Interrogatoriën voor scherp examen 4 mei 1773
..........Scherp examen 4 en 5 mei 1773
..........In: Scherp examen Mathijs van den Berg 5 mei 1773
..........Verkoop levende have 5 mei 1773
..........Recollectie 6 mei 1773
..........Decreet confrontatie tegen div. 7 mei 1773
..........Confrontatie tegen Herman Sengen 7 mei 1773 • Tegen Matthijs Sengen 7 mei 1773
..........In: Scherp verhoor Herman Sengen 24/25 mei 1773
..........In: Scherp examen Matthijs Sengen 25 mei 1773
..........In: Scherp verhoor Herman Heugens 9 juni 1773
..........In: Scherp verhoor Dirk Herseler 11 juni 1773
..........In: Scherp verhoor Dirk Herseler 12 juni 1773
..........In: Scherp verhoor Frans Bouwman 30 juni 1773
..........Vonnis tot nader scherp examen 5 juli 1773 #
..........Vragen voor nader scherp examen
..........Nader scherp examen 6 en 7 juli 1773 #
..........Beschuldigingen
..........Bericht in krant van die tijd over gevangenschap
..........Reollectie nader scherp examen 8 juli 1773 #
..........Beschuldigd door Pieter Pieters 10 juli 1773
..........Verklaring 29 juli 1773 #
..........Vragen voor confrontatie tegen Peter Gerrits
..........Mislukte confrontatie tegen Peter Gerrits 2 aug 1773
..........In: Scherp examen van Peter Gerrits 2 aug. 1773
..........In: Scherp examen van Peter Gerrits 3 aug. 1773
..........Declaratie advocaat en procureur
..........Rekest van vrouw Maria Catharina over Confiscatie
..........Advies van L.W. van den Heuvel 20 okt. 1773 #
..........Klacht en conclusie van de aanklager #
..........Vonnis 1 nov. 1773 #
..........Bericht in krant van die tijd over terechtstelling
..........Notarieel onderzoek naar bezit
..........Opbrengt executoriale verkoop
..........Lijste van Complicen van de Bende van Dieven bij nagt

— LIT. - S.J.P. Sleinada, 'Oorsprong, oorzaeke; bewijs' (1779) p. 46 *
...- J. Russel 'De rooversbenden in de landen van Overmaas' (1877) p. 30 [kopie Sleinada]
...- Ramaekers & Pasing 'Bokkerijders' (1973) p. 47, 85/6, 89, 114, 116/7, 142 *
...- A.Blok 'De Bokkenrijders' (1991) p. 22, 53, 118, 120, 127, 345, 373 [samenvatting], 409
...- F. van Gehuchten 'Bokkenrijders. De schande van Limburg I' (2013) p. 61.
..........'Deel II (2014)' p. 19, 88, 94, 97/101, 125, 137/8, 156, 246, 256/7
–– * Klassieke literatuur over Bokkenrijders online

228

Philip Hersseler, vilder in Heerlerheide, gefolterd, galg 1773

Nicolaas Hersseler Dirk Hersseler Andries Gorné Joannes Cordewener Nicolaes Creuwen

Philip Hersseler wordt circa 1755 geboren, zoon van Nicolaas Hersseler* en Maria Catharina Ponts, een neef van Dirk Hersseler*. Ongehuwd, woont nog thuis bij zijn ouders op de Heerlerheide en is net als zijn vader vilder. Philip wordt door Heerlense gevangenen beticht, evenals zijn vader en oom een lid van de bende te zijn. Kennelijk op bezoek bij de familie in Neerbeek is hij daar aangehouden, overgebracht naar Valkenburg en daar opgesloten in het Landshuis. De schepenen keuren 12 mei 1773 deze arrestatie goed en starten het proces met ondervraging en vervolgens confrontatie met Andries Gorné* en Joannes Cordewener*. Aangezien Philip niet wil bekennen is hij tot een pijnlijk verhoor veroordeeld en als 5 juni het vonnis wordt voorgelezen en de martelwerktuigen dreigend getoond, gaat hij bekennen eigenhandig meegedaan te hebben aan een aantal misdrijven. Het meest opmerkelijke daarbij is de overval in Würm van het jaar 1763, het jaar dus waarin hij slechts acht jaar oud was. Ook noemt hij een twintigtal mannen die daar meegedaan hebben, waaronder zijn vader. Bij de recollectie 7 juni bevestigt hij dit alles nog eens. 'De eijge confessie van den gedetineerden buijten Pijn en Banden gedaan' is de motivatie voor strafeis en het vonnis. Philip is 15 juli ter dood veroordeeld en sterft 19 juli 1773 aan de galg op de Heesberg bij Heerlen, waarschijnlijk achttien jaar oud. Opmerking: voor de scherpe verhoren van Philip en van Nicolaes Creuwen* werd dezelfde lijst vragen gebruikt, maar op dat papier staat duidelijk aangegeven dat de vragen over diefstallen in de periode 1756 tot en met 1763 bedoeld zijn voor Creuwen en niet voor Philip. Toch wordt Philip gedwongen de overval in Würm uit 1763 te bekennen en die bekentenis staat ook in de strafeis en het doodvonnis. Schrijnender dan deze bizarre gebeurtenisen gaat het niet worden.

ZIE VERDER:

— Documenten: in Scherp verhoor Herman Sengen 24/25 mei 1773
..........In: Scherp examen Matthijs Sengen 25 mei 1773
..........Lijst scherper examen 6 juni 1773
..........Beschuldigingen
..........Bericht in krant van die tijd
..........In: Nader scherp verhoor Nicolaas Herseler 6 juli 1773
..........In: Recollectie Nicolaas Hersseler 8 juli 1773
..........Beschuldigd door Pieter Pieters 10 juli 1773
..........Vonnis 15 juli 1773
..........Declaratie advocaat en procureur
..........Opbrengt executoriale verkoop
..........Lijste van Complicen van de Bende van Dieven bij nagt

— Dossier online bij Rijckheyt - Centrum voor regionale geschiedenis (in nieuw venster) hier

— LIT. - S.J.P. Sleinada, 'Oorsprong, oorzaeke; bewijs' (1779) p. 46 * 46
...- J. Russel 'De rooversbenden in de landen van Overmaas' (1877) p. 30 [kopie Sleinada]
...- A.Blok 'De Bokkenrijders' (1991) p. 215, 373 [samenvatting]
...- F. van Gehuchten 'Bokkenrijders. De schande van Limburg I' (2013) p. 61. 'Deel II (2014)' p. 19, 99, 101/2, 246
–– * Klassieke literatuur over Bokkenrijders online